Arıcılıkta Temizlik, Sağlıklı Temizlik, Dezenfeksiyon, Sterilizasyon Hakkında Birkaç Söz

Temizlik, arıcılığın da önemli kavramlarından biri...

Hem arılarımızın sağlıklı ve verimli olması

hem de sağlıklı ürünler üretebilmemiz için 

temizlik ilk koşul.

Bunu her arıcı biliyor; ama, konu o kadar önemli ki,

uygulamada yapılabilecek hataları azaltabilmek için ve

aynı sözcüklerin aynı anlamları, aynı kavramları ifade etmesini sağlayabilmek için

konunun arıcılar tarafından biraz daha irdelenmesi gerektiğini düşünüyorum.

Bu nedenle bir şeyler yazmaya çalıştım.

***

Arılığın çevresi temiz olmalı.

‘’Arılar her şeyin temizini bulup getirirler’’ diyemeyiz, dememeliyiz.

Yakın çevrelerinde

özellikle temiz su kaynaklarının bulunması çok önemli...

Ilık ve durgun suları tercih etmek gibi

kötü özellikleri olduğunu biliyoruz.

***

Kovanlar temiz olmalı.

''Arılar temiz hayvanlardır'' diyerek kovan içindeki tüm temizlik işlerini onlara yükleyemeyiz. 

Onların da kapasiteleri sınırlı…

Kovanlardaki, çerçevelerdeki kaba kirleticileri 

kısmen de olsa temizleyebiliyorlar, 

ama bakterileri kovan dışına atamıyorlar.

***

Öyleyse, kovanlarımız sade olmalı;

fazla kir/kirletici tutmamalı;

temizlenmesi kolay olmalı;

arılar kovan içindeki her noktaya kolayca ulaşabilmeli;

arılıklarımız ve arılıklarımızın çevresi temiz olmalı;

kullandığımız her tür malzeme 

temizden bir ileri aşamada temiz yani hijyenik olmalı;

kullandığımız malzeme gerekirse dezenfekte edilmeli;

kullandığımız temel petekler sterilize edilmiş olmalı.

Doğaldır ki, arıcı olarak bizim, arıcı giysilerimizin ve özellikle ellerimizin, eldivenlerimizin de temiz olması gerekir.

***

Arıcılar, pekçok bakteri için balın öldürücü etki gösterdiğini ezberlemişler...

Güzel bir olgu…

Fakat, ezberledikleri bu olguyu

ya bilgi düzeyine çıkarmaları

ya da ‘’bal mikrop barındırmaz’’ sözünü bir slogan gibi tekrarlamaktan vazgeçmeleri gerekir.

''Bal mikrop barındırmaz'' sözü, doğru değil.

Bir yaşını doldurmamış bebeklere bal yedirmeyi

uygun bulmuyoruz.

Uygun bulmuyoruz ve anababaları uyarıyoruz.

Bunun en büyük nedeni balda (elbette ki sağlıklı temizlik kurallarına uyulmadan üretilen balda) Clostridium botulinum isimli bakterinin bulunması mümkün olduğu içindir.

***

Günlük yaşamda temiz dediğimiz madde ve malzeme

arıcılıkta da temiz demektir...

Konuşurken temizlik denildiğinde anladığımız ile

arıcılıktaki temizlik kavramı örtüşüyor.

Temizliğin derinliğinde, yani yapılan temizlik derinleştirildiğinde, kavram kargaşası oluştuğunu gördüğüm için kendi anladığımı paylaşmak istiyorum.

***

1. Hijyen…

(Hijyen sözcüğü,  Hygieia sözcüğünden türetilmiştir.

Hygieia, Yunan ve Roma mitolojisinde Hygieia (Ὑγιεία) veya Hygeia (Ὑγεία) olarak geçmektedir ve tıp tanrısı Asklepios’un kızıdır. Sağlık ve temizlik tanrıçasıdır. Babasının iyileştirme temalı mitolojik görevini Hygieia koruma temalı olarak gerçekleştirmektedir. Hijyen sözcüğünün etimolojik kökeni de içerdiği anlam bakımından aynı zamanda tanrıçanın ismi ile özdeştir.) 

hijyen   ***    Fr. hygiène
isim

1. Sağlık bilgisi.

2. Sağlık koruma, hıfzıssıhha.

3. Sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınan temizlik önlemlerinin tümü.
Güncel Türkçe Sözlük (TDK)

hijyen  ***  İng. hygiene
Sağlık bilgisi.
BSTS / Su Ürünleri Terimleri Sözlüğü

hijyen  ***  İng. hygiene
Sağlıklı bir yaşam için yapılan faaliyetlerin tümü, sağlık bilgisi, hıfzısıhha.
BSTS / Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü 

hijyenik   ***    Fr. hygiénique
sıfat

1. Sağlıklı.

2. Temiz.

3. Sağlık kurallarına uygun.
Güncel Türkçe Sözlük (TDK)

hijyenik  ***  İng. hygienic
Sağlıklı olma durumu.
BSTS / Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü 

Yukarıdaki açıklamalardan sonra şu tanımı yapıyorum:

Hijyen: Sağlıklı temizlik

Hijyenik: Sağlıklı temizlik kurallarına uygun

(hijyenik: hijyen kurallarına uygun)

***

2. Dezenfeksiyon…

dezenfeksiyon *** Fr. désinfection

isim, tıp  

Cansız yüzeylerdeki hastalık yapma özelliği olan bakteri, virüs, parazit gibi mikroorganizmaların kimyasal maddeler kullanılarak sayıca, türce azaltılması veya yok edilmesi işlemi

Güncel Türkçe Sözlük (TDK)

Dezenfekte:

sıfat

Dezenfeksiyon işlemi uygulanmış olan; mikroplarından arındırılmış olan

(‘Dezenfekte’ sözcüğünün apayrı bir sözcük olduğuna, ‘dezenfeksiyon’ sözcüğünün kısaltılmış biçimi olamayacağına dikkatinizi çekerim. Dezenfekte etme = Dezenfeksiyon)

Dezenfektan:

Dezenfeksiyon işleminde kullanılan (güneş ışınları, alev ve kimyasal maddeler)

***

3. Sterilizasyon…

sterilizasyon ***Fr. stérilisation

isim 

Arınıklık

Güncel Türkçe Sözlük (TDK)

steril (***) Fr. stérile

1. sıfat, tıp (***) Arınık

2. biyoloji  (***) Kısır

Güncel Türkçe Sözlük (TDK)

Sterilizasyon,

korumaya çalışılan ürüne bulaşmış

hastalık yapıcı olan ya da olmayan,

zararlı-zararsız

tüm mikroorganizmaların

tüm biçimlerinin

yok edilmesi işlemidir.

Steril,

sterilizasyon işlemine tabi tutularak (mikroorganizmalardan) arındırılmış…

(Sterilizasyon yerine sterilize etmek denilebilir.

Sterilizasyon, steril duruma getirmektir, fakat 

‘steril etmek’ denilirse uygun bir söyleyiş olmaz.

‘Temizlemek’ yerine ‘temiz etmek’ denildiğinde olacağı gibi

doğru anlaşılır, fakat kulak tırmalayıcı olur.)

***

Sterilizasyonun arıcılıktaki yeri

Amerikan Yavru Çürüklüğü (American Foulbrood)

ile ilgilidir.

Sterilizasyonun arıcılıktaki önemi ise

Amerikan Yavru Çürüklüğü hastalığının etmeni olan,

eski adıyla Bacillus larvae,

yeni adıyla Paenibacillus larvae ssp. larvae

ile mücadelede kendini gösterir...

Çünkü, bu bakterinin sporları ancak sterilizasyon yöntemleriyle öldürülebiliyor.

Sterilizasyon konusuna özel ilgi duyup araştırmadıysak steril nitelendirmesi yaparken hataya düşme ihtimalimiz büyüktür.

İçindeki klor nedeniyle dezenfektan olarak kullanılan çamaşır suyunun dezenfeksiyon gücünün sterilizasyona yakın olduğunu söyleyebiliriz. Zaten, kovanları tıbbi anlamda sterilize etmemiz gerekmez.

Kullanacağımız temel peteklerin

sterilizasyona tabi tutulmuş saf balmumundan üretilmiş olması

gerekli ve yeterlidir.

Gerekli sözünü kendi arılığında ürettiği balmumundan kendi temel peteğini üretmek hevesinde olan ya da üretmek zorunda kalan arıcılar için söyledim. Çünkü internette çok kötü örneklerini gördüm.

***

Kovanların ve arıcılıkta kullanılan diğer malzemenin

temiz tutulması, gerektikçe temizlenmesi ve dezenfeksiyonu

Birinci Aşama (Koruma)

Temiz kalmalarını sağlayıcı önlemler alınmalı...

Örneğin çerçeveler boş da olsa, petekli de olsa açıkta bırakılmamalı; koloni kontrolleri sırasında kısa bir zaman için bile olsa yere bırakılmamalı.

İkinci Aşama (Temizleme)

Kovan dışında kalan tüm malzeme 

sık sık temizlenmeli,

gerektikçe dezenfekte edilmeli.

Eller, eldivenler, arıcı eldemiri gibi kovanlardan kovanlara bulaşmayı kolaylaştıracak unsurların temizliğine, dezenfeksiyonuna özen gösterilmeli.

Örneğin eldemiri, kullanılmadığı zamanlarda sulandırılmış çamaşır suyu ya da sulandırılmış çamaşır sodası içinde tutulabilir.

Arıcı giysilerinin sık sık yıkanması sağlıklı temizlik yönünden yararlı olduğu gibi arıların sokması ile giysiye bulaşan alarm feromonunun uzaklaştırılması nedeniyle de yararlıdır... Henüz kovanı açmadan saldıran arılar, giysilerimize sinmiş olan bu alarm feromonu (alarm kokulu maddeleri) nedeniyle alarma geçmiş ve saldırmış olabilirler.

Kovanların ise sık sık temizlenmesi,

sık sık dezenfekte edilmesi gerekmiyor;

ilkbaharda, yılda bir kez, aşağıda dezenfeksiyona hazırlık yöntemi olarak açıklamaya çalıştığım gibi temizlenmesi genellikle yeterli oluyor.

***

Bu iki aşamadan sonra

dezenfeksiyon gerektiğinde, 

aşağıda açıklamaya çalışacağım iki yöntemi öneriyorum;

fakat öncelikle terimlerde anlaşmamız gerekiyor...

Çamaşır suyu denilince çamaşır sodası anlaşılmasın.

Ya da soda denilince lokantada içmek için istediğimiz sodadan sözettiğimiz sanılmasın.

Bitki isimlerinde olduğu gibi kimyasal maddelerde de önceden sözü geçmemiş olan bir maddenin adı ilk kez söylenirken tam olarak söylenmeli. 

Aksi halde anlaşmazlığa düşme ihtimali doğuyor.

Soda, yapısında CO3 (karbonat) olan maddelerin genel adı.

Birbirinden farklı üç soda:

•   Sodyumbikarbonat (Na H CO3): 

Kabartma tozu, karbonat ya da İngiliz Karbonatı olarak bilinen madde.

•   Sodyumkarbonat (Na2 CO3): 

Susuz soda (washing soda, soda ash, soda crystals). (İngilizce söylenişine dayanarak 'yıkama sodası' da deniliyor, fakat çamaşır yıkamada kullanılması pek doğru değil. Çünkü, çamaşırları yıpratabilir...)

•   Çamaşır sodası (Na2 CO3. 10-H2O), (Sodyumkarbonat-dekahidrat): 

Sodyum karbonatın su ile kristalize edilmiş hali. 

Bu da dördüncüsü… 

Kostik Soda (NaOH): 

Sudkostik , Sodyum Hidroksit 

( CO3 içermediği halde soda olarak adlandırılması 

eski üretim tekniklerinden ötürü olmalı )

Not:

''Kostik'' sözcüğü aslında bir niteleme sıfatı... 

''Hayvan ve bitki dokularını yakan, aşındıran'' anlamına geliyor...
Tek başına isim olarak kullanırsak yanlış anlamalara zemin hazırlamış oluruz. 

Çünkü, öncelikle Sudkostik (Sodyum Hidroksit = NaOH = Kostik Soda)  anlaşılsa da kostik diye tanınan/adlandırılan enazından bir madde daha var: 

Potaskostik (Potasyum Hidroksit = KOH).

Sodyumhipoklorit (NaClO): Çamaşır suyunun ana maddesi.

Çamaşır Suyu: %5 NaClO (sodyumhipoklorit) içeren sulu çözelti. 

Açığa çıkardığı klor nedeniyle dezenfektan olarak kullanılıyor. 

Üst düzeyde dezenfektan etkisi olduğunu yukarıda da belirtmiştim.

Sulandırılmış Çamaşır Suyu: 1:10 oranındaki çamaşır suyu. 

%0,5 sodyumhipoklorit içeriyor demektir ve bunu kovan dezenfeksiyonu için uygun yoğunluk (konsantrasyon) olarak kabul edebiliriz. 

***

Dezenfeksiyon Aşaması

* Önce mekanik temizlik

(kazıma, fırçalama, silme gibi).

* Sonra ısı uygulaması

(pürmüz).

(Gereken yerler olursa tekrar kazıma ve sert bir fırçayla fırçalama).

* Bol su ile yıkama.

Dezenfeksiyondan önceki bu işlemleri kolayımıza geldiği gibi ve ihtiyacımıza, malzemenin durumuna göre yaparız. 

Örneğin, pürmüz kullanırken dezenfeksiyonu değil dezenfeksiyona hazırlığı amaçladığımız için kovanlarımız ısı etkisiyle yanmaz...
Böylece kovan parçaları ve diğer malzeme temizlenmiş, dezenfeksiyona hazırlanmış olur.

* Artık, 

bir ölçek çamaşır suyuna

dokuz ölçek su 

katarak hazırladığımız 

sulandırılmış çamaşır suyu çözeltisiyle

silmek, 

bizim için yeterli olacaktır.
Silme için sünger, bez ya da fırça kullanılabilir.

Silmek yerine, sulandırdığımız çamaşır suyunu büyük bir bidona, varile koyar ve dezenfeksiyona hazırladığımız kovanı, kovan parçalarını

bidonun içinde yarım saat kadar bekletirsek

daha da kaliteli bir dezenfeksiyon yapmış oluruz.

Tahriş edici, aşındırıcı etkisi nedeniyle temizlik ve dezenfeksiyon sırasında lastik eldiven kullanmalı; buharını solumaktan kaçınmalıyız.

* Yıkamak istersek, yarım saat sonra, bol su ile yıkayabiliriz.

* Son işlem olarak da güneşte kurutursak hem güneşin antibakteriyel etkisinden yararlanır, hem kovana sinmiş kokuların uçmasını sağlamış oluruz.
''Islak ıslakken kovanlarımı güneş altına koyamam'' derseniz, gölgede kurusun biraz; 

daha sonra çıkarın güneşe.

Fotoğraf mı?

Görsel malzemenin önemini bilsem de bende yok. :) 

Sayın Ali Doğaner'in arşivinden yararlanacağım.

Çerçeveleri ve kovanları varillerde,

sodyumkarbonat (Çamaşır Sodası = Na2 CO3) çözeltisi içinde kaynatıyor.

Dezenfeksiyon amacıyla kullanılan 

sodyumkarbonat (Çamaşır Sodası = Na2 CO3) çözeltisinin yoğunluğu %2 - %6 arasında olabilir…  

Çözeltinin yoğunluğu %5 - 6% olursa,

çözelti kaynatılırsa ve

10 dakikadan fazla bir süre

sıcaklık 80 °C üzerinde kalacak biçimde

kaynatmaya devam edilirse

çok kaliteli bir dezenfeksiyon yapılmış olur.

Doğaldır ki, önceden bir temizlik yapılmış olması dezenfeksiyonun kalitesini yükseltir.

Kolaylıklar, Sağlıklı, Mutlu Arıcılık Yılları Dilerim.